De portaalsite voor zeldzame ziekten en weesgeneesmiddelen

De prevalentie bedraagt ongeveer 5/10.000 levende vrouwelijke geboortes. De incidentie bij alle concepties is hoger, aangezien aneuploïdie een gangbare oorzaak van spontane abortus is.

Patiënten presenteren zich doorgaans met significante groeiretardatie tijdens de kindertijd en/of primaire ovariële insufficiëntie, vaak geassocieerd met homogene monosomie X. Klinische kenmerken zijn echter heterogeen, en sommigen kunnen milder of zelfs afwezig zijn in geval van een karyotype van 45,X/46,XX-mozaïcisme. Ongeveer 30% van de patiënten zal de eerste stadia van de puberteit doorlopen, zoals borstontwikkeling, 20% zal spontane menarche ervaren, en 95% lijdt aan primaire ovariële insufficiëntie voor de leeftijd van 40 jaar. Ongeveer 5-7% is in staat op een natuurlijke manier zwanger te worden. Patiënten hebben mogelijk een lage achterste haarlijn, pterygium colli, brede thorax, hypoplastische nagels, skeletanomalieën, congenitale cardiovasculaire afwijkingen (bicuspide aortaklep, aortacoarctatie), alsook verworven vasculaire kenmerken zoals hypertensie (50% van de volwassen gevallen). Monitoring van diameters van aortawortel diameters geïndexeerd naar lichaamsoppervlak wordt aangeraden, aangezien tweeslippige aortaklep, coarctatie en hypertensie kunnen leiden tot dilatatie van aortawortel en uiteindelijk tot dissectie van aorta. Andere manifestaties zijn nierdefecten, congenitaal lymfoedeem, leversteatose of andere leverziekten, oftalmologische problemen, hypothyreoïdie, en auto-immuunziekten. Intellectuele achterstand wordt zelden gerapporteerd, maar patiënten kunnen verstoorde sociale vaardigheden en subtiele cognitieve moeilijkheden vertonen. Variabele comorbiditeiten zijn onder meer obesitas, insulineresistentie, conductief en sensorineuraal gehoorverlies geassocieerd met herhaaldelijke middenoorontsteking tijdens de kindertijd, en hyperlipidemie.

X-monosomie is de meest voorkomende onderliggende etiologie, maar sommige gevallen hebben mozaïcisme of structurele anomalieën van X-chromosoom. Klinische verschijnselen zijn ernstiger bij patiënten met 45,X-monosomie dan bij 45,X/46,XX- of 45,X/46,XX/47,XXX-mozaïcisme. Patiënten met een X-isochromosoom lopen een hoger risico op leveraandoeningen en auto-immuunziekten, terwijl diegenen met een ringchromosoom vatbaarder zijn voor groeiretardatie en metabole aandoeningen. Haplo-insufficiëntie van het gen SHOX is een goed gekende oorzaak van kleine gestalte. De aanwezigheid van materiaal van Y-chromosoom is gerelateerd aan voorkomen van gonadoblastoom.

Suggestieve klinische bevindingen worden bevestigd door karyotypering van lymfocyten die een 45,X-cellijn of deletie van de korte arm (Xp) van X-chromosoom aantoont. Analyse van een tweede cellijn, zoals FISH van cellen van wangslijmvlies of urinewegen, kan ook nuttig zijn.

Differentiële diagnoses zijn onder meer syndroom van Noonan, 46,XX gonadale dysgenesie, 46,XY volledige gonadale dysgenesie, SHOX-gerelateerde kleine gestalte, alsook enkelvoudige deletie van de lange arm van X-chromosoom stroomafwaarts van Xq24.

Typische vormen met geassocieerde malformaties kunnen gediagnosticeerd worden tijdens echografisch onderzoek dat foetale afwijkingen aantoont, waaronder diffuus oedeem, verdikte nekplooi, cystisch hygroom, en linkszijdige obstructieve hartanomalieën. Niet-invasieve screening van circulerend celvrij foetaal DNA in maternaal serum, vruchtwaterpunctie of vlokkentest kunnen afwijkingen van X-chromosoom detecteren. Karyotypering moet postnataal herhaald worden om de diagnose te bevestigen.

Vroege diagnose is gunstig, aangezien aangeraden wordt om te starten met therapie met recombinant groeihormoon (GH) op een leeftijd rond 4-6 jaar en liefst voor 12-13 jaar in geval van groeifalen (onder 50ste percentiel) of kleine gestalte. Dit vereist monitoring van insulineachtige groeifactor 1 en glycemie, vanwege een hoger risico op glucose-intolerantie. Een meerderheid van de patiënten vereist inductie van puberteit met oestrogeenvervangingstherapie met geleidelijk toenemende doses, binnen de twee jaar gevolgd door suppletie van progestine om hyperplasie van endometrium en risico op lange termijn op carcinoom van endometrium te minimaliseren. Hormoonvervangingstherapie met oestrogeen en progesteron/progestine wordt voorgeschreven tot op de gemiddelde leeftijd van natuurlijke menopauze (51 jaar). Levenslange opvolging is noodzakelijk, vooral voor regelmatige evaluatie van diameters van aorta.

Vroege diagnose, tijdige inductie van puberteit, succesvolle transitie naar volwassen zorg, en langdurige opvolging door een multidisciplinair team zijn belangrijke elementen voor het realiseren van optimale groei, psychosociale mijlpalen en vruchtbaarheid.