De portaalsite voor zeldzame ziekten en weesgeneesmiddelen

De globale prevalentie is niet gekend maar aan de hand van populatie-gebaseerde studies die werden uitgevoerd, kan de prevalentie geëxtrapoleerd worden tot ongeveer 1/300.000. In Noord-Afrika is AVED de op één na meest voorkomende erfelijke cerebellaire ataxie. De mogelijke bescherming van vitamine E-deficiëntie tegen malaria zou de hogere prevalentie van AVED in gebieden besmet met Plasmodium kunnen verklaren.

AVED komt doorgaans tot uiting tussen de leeftijd van 5 en 20 jaar met een wisselend fenotype en variabele ernst. Progressieve spinocerebellaire ataxie, areflexie en verlies van proprioceptie, vooral van de positie van distale gewrichten en gevoel voor trilling, veroorzaken een merkbare onhandigheid en evenwichtsstoornis. Patiënten kunnen een typische heen en weer bewegen van het hoofd vertonen. Peesreflexen zijn drastisch verminderd terwijl reflexen van de strekspieren van de voetzolen veelvuldig voorkomen. Aantasting van de kleine hersenen komt doorgaans tot uiting als dysmetrie, dysdiadochokinese en dysartrie. Een verminderde gezichtsscherpte met retinitis pigmentosa kan ook waargenomen worden. In sommige gevallen kent de ziekte een late aanvang (> 30 jaar) en een milder verloop. Bij gevallen met vroege aanvang daarentegen is het verloop ernstiger, met een verhoogd risico op cardiomyopathie. In het geheel gezien, is het klinisch beeld van AVED gelijkaardig aan dat van Friedreichataxie (zie deze term).

AVED wordt veroorzaakt door mutaties in het gen voor alfa-tocoferol-transferproteïne (TTPA; 8q13). Dit proteïne bindt alfa-tocoferol (een isomeer van vitamine E) en very-low-density-lipoproteïnen (VLDL) in de lever. Wanneer het is gemuteerd, voorkomt TTPA de hechting van vitamine E aan VLDL, waardoor het niet in de bloedsomloop kan terecht komen. Er werden reeds tal van mutaties geïdentificeerd, maar p.His101Gln en c.744delA zijn respectievelijk verantwoordelijk voor de late/milde en vroege/ernstige vorm van de ziekte.

De diagnose is gebaseerd op lichamelijk onderzoek, dosering van vitamine E, en uitsluiting van gekende oorzaken van malabsorptie. Laboratoriumbevindingen tonen een zeer uitgesproken deficiëntie van vitamine E in het plasma aan, maar normale vetgehaltes en lipoproteïneprofielen. Neurologische beeldvorming toont geen duidelijke cerebellaire atrofie in de eerste fasen van de ziekte. Elektromyografie toont doorgaans een zuiver sensorische neuropathie (ganglionopathie). Moleculaire analyse bevestigt de diagnose.

Differentiële diagnoses omvatten voornamelijk Friedreichataxie, sensorische ataxische neuropathie met dysartrie en oftalmoparese (SANDO) en abetalipoproteïnemie (zie deze termen). Andere autosomaal recessieve cerebellaire ataxieën kunnen ook overwogen worden (ziekte van Refsum, ataxie-telangiëctasie, ziekte van Charcot-Marie-Tooth type 1A en ataxie met oculomotorische apraxie types 1 en 2 (zie deze termen)).

Prenatale diagnose is mogelijk door moleculair genetisch testen wanneer de mutatie werd geïdentificeerd in de familie.

De ziekte wordt op een autosomaal recessieve manier overgeërfd en heeft dus een kans van 25% om opnieuw op te duiken.

De behandeling is op levenslange supplementen met hoge doses vitamine E die dagelijks dienen ingenomen te worden. Indien de behandeling vroeg plaatsvindt, kunnen sommige symptomen omgekeerd worden; in oudere patiënten kan de voortgang van de ziekte afgeremd worden. Het blijft onbekend of in families met indexpatiënten een preventieve behandeling met vitamine E kan toegediend worden aan presymptomatische individuen om de ontwikkeling van AVED te voorkomen.

Zelfs met behandeling hebben patiënten geregeld een ongunstige diagnose en komen ze in een rolstoel terecht tussen de leeftijd van 8 en 20 jaar.