De portaalsite voor zeldzame ziekten en weesgeneesmiddelen

De prevalentie van X-gebonden sideroblastische anemie en ataxie (XLSA-A) is niet gekend. Tot op heden werden minder dan 20 genetisch bevestigde patiënten gerapporteerd.

XLSA-A presenteert zich meestal voor de leeftijd van 3 jaar. Anemie is meestal asymptomatisch. Bij mannen zijn spinocerebellaire symptomen merkbaar in de kindertijd, en deze omvatten mogelijk achterstand bij het leren lopen, ataxie van hoofdzakelijk romp, dysmetrie en dysdiadochokinese. Dysartrie en intentietremor zijn soms aanwezig. Ataxie kan mettertijd verbeteren, maar in het vijfde tot zesde levensdecennium wordt trage aftakeling van het stapvermogen opgemerkt. Verschijnselen van bovenste motorneuronen in benen, zoals dubbelzinnige of pathologische voetzoolreflexen, snelle diepe peesreflexen en kortstondige enkelclonus, zijn soms aanwezig. Strabisme, alsook milde leermoeilijkheden en depressie, werden ook gerapporteerd bij sommigen, maar intellectuele capaciteiten liggen doorgaans in het normale bereik. Hepatische en systemische ijzerstapeling komt niet voor. Vrouwen zijn klinisch asymptomatisch.

XLSA-A wordt veroorzaakt door mutaties in het gen ABCB7 (Xq13.3), dat codeert voor een mitochondriaal ATP-binding cassette (ABC) transporteiwit met een rol in productie van heem en ijzerhomeostase. Een pathogene variant van dit gen wijzigt de beschikbaarheid van gereduceerd ijzer en verstoort bijgevolg biosynthese van heemverbindingen. Het gen ABCB7 komt zeer sterk tot expressie in zowel beenmerg als cerebellum, wat mogelijk een verklaring biedt voor de ataxie.

Diagnose is gebaseerd op aanwezigheid van karakteristieke neurologische bevindingen en resultaten van bloedtesten. Milde tot matige hypochrome, microcytaire anemie wordt opgemerkt bij alle mannen, en zowel totaal erytrocytair protoporfyrine (TEP) als erytrocytair zinkprotoporfyrine (ZnEP) in volbloedstalen worden geëvalueerd. Onderzoek van beenmerg toont aanwezigheid van verhoogde opslag van ijzer met ringsideroblasten, en een perifeer bloeduitstrijkje toont Pappenheim-lichaampjes. In de meerderheid van de gevallen toont beeldvorming met magnetische resonantie (MRI) cerebellaire atrofie/hypoplasie. Vrouwelijke dragers vertonen hematologische afwijkingen. Moleculair genetisch testen identificeert variatie van het gen ABCB7 en bevestigt de diagnose.

De voornaamste differentiële diagnoses zijn andere vormen/oorzaken van ataxie die zich doorgaans presenteren voor de leeftijd van 3 jaar, zoals ataxie-telangiëctasie, spinocerebellaire ataxie met infantiele aanvang, congenitale glycosylatiestoornis, en cerebellaire malformaties (e.g. Dandy-Walker malformatie). Ataxie met deficiëntie van vitamine E, ataxie van Friedreich, ataxie - oculomotorische apraxie type 1 en 2, en X-gebonden sideroblastische anemie, de meest gangbare vorm van congenitale sideroblastische anemie (zonder ataxie), dienen eveneens uitgesloten te worden.

Prenatale diagnose is mogelijk voor families met een gekende mutatie in ABCB7.

Het overervingspatroon is X-gebonden recessief, en erfelijkheidsadvies dient aangeboden te worden aan getroffen families. Wanneer een vrouw drager is, heeft een mannelijke nakomeling een risico van 50% om de ziekte over te erven, en een vrouwelijke nakomeling een risico van 50% om drager te zijn. Wanneer een man getroffen is, zijn vrouwelijke nakomelingen obligate dragers, terwijl mannelijke nakomelingen de pathogene mutatie niet overerven.

Er bestaat geen remedie voor XLSA-A en behandeling is symptomatisch. Anemie vereist geen behandeling. Vroege fysiotherapie kan helpen bij het verwerven van grove motorische vaardigheden. Orthesen voor fixatie van enkel en looprekken kunnen nodig zijn als hulpmiddel voor mobiliteit. Verzwaard bestek bevordert onafhankelijke vaardigheden bij kinderen. Spraaktherapie wordt aangeraden voor patiënten met dysartrie. Sommige patiënten kunnen nood hebben aan krukken of een rolstoel.

Hoewel informatie omtrent de prognose beperkt is vanwege het lage aantal bestaande rapporten, lijkt XLSA-A geen significante impact te hebben op de levensverwachting. De levenskwaliteit kan echter wel significant beïnvloed worden.